علما و پیروزی انقلاب اسلامی

انقلاب به معنی دگرگونی كامل اجتماعی به طوریكه تمام نهادهای اجتماعی و سیاسی و فرهنگی تحت تأثیر وقوع آن عوض شود.
مرحوم شهید مطهری (رضوان الله علیه) انقلاب را به طغیان و عصیان مردم علیه نظام حاكم تعریف نموده‌‌اند.

- اهمیت انقلاب اسلامی:[1]

از دو جهت به اهمیت انقلاب اسلامی می‌پردازیم:
الف) اهمیت جهانی:
در طول تاریخ انقلابهای زیادی به وقوع پیوسته و تحولات سیاسی و اجتماعی در كشورهای مختلف جهان انجام پذیرفته‌اند طبعاً این انقلابها تأثیرات جانبی نیز داشته‌اند فرضاً، در اقتصاد و تبادلات بازرگانی و تجاری جهانی، و روابط سیاسی دولتها تأثیرگذار بوده‌اند. انقلابهایی نظیر انقلاب، ژاپن، روسیه،‌ فرانسه و....[2] اما انقلاب اسلامی كه در ایران به رهبری حضرت آیت الله العظمی امام خمینی به وقوع پیوست به لحاظ برخورداری از امتیازات، از ویژگی و اهمیت خاص جهانی برخوردار می‌باشد با وقوع این انقلاب اغلب تحولات جهانی تغییر جهت داده شد، روابط تجاری كشورهای مرتبط با منطقه و خاورمیانه تحت تأثیر قرار گرفت.[3]
اهمیت جهانی انقلاب اسلامی را در پیامدهای آن می‌توان درك نمود.
1 . بیداری جهانی در برابر استعمارگران از سوی ملتهای تحت استعمار متأثر از انقلاب ایران.
2 . زنده شدن و فعالیت مجدد نهضتهای آزادیبخش جهان با الهام از انقلاب ایران و حمایتهای انقلاب ایران مانند نهضت انتفاضه مردم فلسطین.
3 . احیای مجدد اندیشه اسلامی و احیای اسلام در جهان معاصر با الگوی حكومتی مردم سالاری دینی.
4 . اندیشه استقلال‌خواهی و استبداد‌گریزی و نفی هرگونه سلطه خارجی (كه هدف غارت ذخایر و منابع كشورهای جهان خصوصاً كشورهای اسلامی را تعقیب می‌نمودند.)
5 . رویارویی و موفقیت اندیشه اسلامی با اندیشه‌های كمونیستی، لیبرالیستی و امپرالیستی و صهیونیستی، با احیای اندیشه اسلامی بزرگترین مانع رشد این اندیشه‌ها در جهان به وجود آمد.[4]
ب) اهمیت داخلی؛
استقلال، آزادی، و مردم‌سالاری دینی از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی در ایران است كه با تكیه بر اندیشه ولایت فقیه به رهبری امام خمینی بوجود آمد، و با این تحول مهم مردم ایران كه هزاران سال در زیرسلطه استبداد بودند رهایی یافته و توانستند با اكثریت قاطع (98%) حكومتی را كه دلخواه‌شان بود پایه‌گذاری كنند اهمیت انقلاب اسلامی ایران در این ویژگی نهفته است كه بر اساس محوریت ارزشها و مبانی دینی بنیانگذاری شده، اگر انقلابهای جهانی بر اساس ایدئولوژیهای مادی بنیان‌گذاری شده‌اند، انقلاب اسلامی بر اساس ایدئولوژی و جهان‌بینی توحیدی تأسیس شده كه براساس خواست اكثریت قاطع مردم ایران بوده است.[5]
در ایران برای انقلاب اهمیت‌های بی‌شماری وجود دارد، كه در طول تاریخ ایران چنین اهتمامی وجود نداشته است، استقلال سیاسی، اجتماعی، خودكفایی اقتصادی، تكنولوژی، و نظامی، و زنده شدن ارزشهای فرهنگی، و احیای غرور دینی و ملی كه توسط بیگانگان پایمال شده بود. از جمله موارد مهمی است كه به انقلاب اسلامی اهمیت می‌دهد.
از نظر سیاسی: قدرت سیاسی و حاكمیت از طرف بیگانگان تعیین و حمایت می‌شود یعنی استبداد نماینده بی‌اراده و استعمار و حافظ منافع آنها بود كه با مبارزات مردم ایران این سیستم حاكمیت فرو پاشید.
از نظر نظامی: فرماندهان نظامی تحت نظر كامل استعمارگران بودند و ارتش ایران هیچ گونه اختیار تصمیم‌گیری نداشت، از طرفی تمام تجهیزات نظامی ارتش ایران از كشورهای خارج و استعماری تأمین می‌شد و ایران بازار فروش شركتهای غربی بود و هیچ نوع فن‌آوری و تكنولوژی پیشرفته در گذشته ارتش ایران كه چشمگیر باشد،وجود نداشت ولی با پیروزی انقلاب دست بیگانگان استعمارگر از نفوذ در ارتش و نیروهای نظامی قطع و پیشرفتهای قابل ملاحظه‌ای بوجود آمد.
از نظر اقتصادی: كشور ایران و سایر كشورهای اسلامی به عنوان تأمین كننده مواد نفتی و سوخت و ذخایر معدنی دیگر شركتها و كمپانیهای غربی بودند بطوریكه از نظر تأمین سوخت خود نیز كاملاً وابسته به آنها بوده و به كشور «تك محصولی» تبدیل شده بود چون با توجه به صنعت نفت و صدور آن تمام صنایع ایران از جمله كشاورزی و صنایع دستی از رونق افتاده و در شرف نابودی قرار گرفته بود كه با وقوع انقلاب اسلامی تجدید حیات یافتند.[6]
با تأمل در تمام امورسیاسی و اجتماعی داخلی ایران می‌توان به اهمیت انقلاب اسلامی ایران پی برد.

- علل پیروزی انقلاب اسلامی:

1 . ساختار اجتماعی و بافت فرهنگی جامعه ایران: ساختار ایران از لحاظ اجتماعی و بافت فرهنگی با ساختار فرهنگی كشورهای دیگر از جهاتی متمایز است جامعه ایران به لحاظ برخورداری از فرهنگ اصیل اسلامی شیعه، از انسجام و وحدت و یكدلی بی‌نظیری برخوردار است، فرهنگ حیات‌بخش شیعه و اعتقاد به اصل امامت و ولایت از امتیازات برجسته جامعه ایرانی است كه به نوبه خود عناصر و اقوام اجتماعی را در كنار هم متحد و یكدست در برابر توطئه‌ها بیدار و منسجم نگه می‌دارد.[7]
2 . رهبری: یكی از اساسی‌ترین عوامل پیروزی انقلابها رهبران انقلابها هستند، رهبرانی كه با هدایت ارگانیسم، نیروهای اجتماعی و احزاب سیاسی را با برنامه‌ریزی منظم به سوی اهداف مشخص شده سوق می‌دهند كه در نهایت این هدایتهای پیشروانه منجر به پیروزی انقلاب می‌گردد.[8]
در میان رهبران تمامی انقلابها قدرت و نفوذ معنوی امام خمینی كه از آن به نیروهای «كاریزما» تعبیر می‌نمایند یكی از مهمترین عوامل پیروزی انقلاب اسلامی بوده است كه در طول تاریخ انقلابها این نفوذ بسیار كم‌نظیر بوده است.[9]
3 . نارضایتی عمومی در اجتماع ایران، بطوریكه تمام طبقات اجتماعی و احزاب سیاسی را بر آن می‌داشت كه با تشكیلات خاص خود مردم ار در رسیدن به اهداف و خواسته‌هایشان تهییج نموده و در قالبهای مختلف مبارزاتی به مبارزه دعوت می‌نمایند و در نتیجه مردم نیز با صفوف مستحكم در مبارزه علیه استبداد دیر پای كوشیده و در پیروزی انقلاب اسلامی نقش مهمی را ایفاء نمودند، رفتار ظالمانه استبداد نیز مخالفت مردم و مبارزات مردمی را بر علیه فضای حاكم شدیدتر می‌نمودند، بطوریكه تمام آزادیهای تعریف شده مردم از جمله آزادی آنها در مراسم مذهبی و عزاداری نادیده گرفته شده بود و سلولهای زندانهای بزرگ مملو از جوانان بود. كه عزت و آزادی مردم را جریحه‌دار نموده و مردم را در مقابل این رژیم مستبد وابسته به استعمار به مبارزه می‌كشانید.[10]
عوامل دیگری نیز در پیروزی انقلاب اسلامی دخیل بودند كه زیر مجموعه‌ای از عوامل فوق محسوب می‌شوند كه در نقش گروهای مختلف تبیین خواهند شد.[11]

- نقش علماء و بزرگان:

علمای شیعه چونان حلقه‌های محكم زنجیرهای آهنین به همدیگر متصل بوده و شبكه وسیع فرهنگی را بوجود آورده بودند. ابزاری كه در میان علمای شیعه وجود دارد در اختیار هیچ گروه اجتماعی نبوده است، طبقات مختلف علماء اعم از علمای مذهبی و بزرگان فرهنگی كشور اجزای یك پیكری محسوب می‌شدند كه پیوسته با محور اصلی هدایتگر انقلاب یعنی، رهبری مرتبط بوده و برنامه‌های مورد تأیید او را در میان تمام اقشار اجتماعی اعم از بازاری و كسبه و كشاورز و دانشگاهی و طبقات دیگر اعلام نموده و نقش ابزار ارتباطی را ایفاء نموده و مردم را با اهداف رهبری هماهنگ می‌نمودند اساتید متعهد دانشگاهی و روحانیون مستقر در مساجد سراسر كشور كه از شهرهای كلان گر فته تا دور افتاده‌ترین نقاط روستایی حضور داشتند به طور منظم و سیستماتیك با مردم مرتبط بوده و آگاهیهای فرهنگی را به مردم القاء می‌نمودند، مراجع تقلید حوزه‌های علمیه قم و نجف و شهرهای بزرگ دیگر چون مشهد و اصفهان و تبریز و... مردم را با بیانه‌های شرعی در صحنه و در جریان مبارزات نگه می‌داشتند بزرگانی از تجار و بازرگانان و كشاورزان و عشایر و تمام طبقات در پیروزی انقلاب اسلامی و بسیج مردم نقش مهمی داشتند.[12]

- ارتباط متقابل علماء با مردم:

چنانچه گفته شد علماء، در میان مردم نفوذی بسیار دیرپا و مستحكم داشتند چون خاستگاه علماء از میان اقشار مختلف بوده است، و هرگز علماء و روحانیون از یك قشر برنخواسته‌اند كه مُنقطع از اقشار مردم باشند، بلكه علمای شیعه و طلاب علوم دینی و اقشار مختلف جذب حوزه‌های دینی شده و به درجات علمی نائل شده و پس از كسب مدارج علمی به میان مردم برگشته و همواره به تبلیغ و ارشاد مردم اقدام كرده‌اند، این سنت دیرپای حوزه‌های دینی شیعه است، چون علماء و مردم در فرصتهای مختلف به علت ساختار اجتماعی و بافت فرهنگی اجتماع ایران ارتباط بسیار نزدیك داشته‌اند، و منازل علماء یكی از پناهگاه‌های حل مشكلات مردم بوده است. حسینیه‌ها، تكایای مذهبی و مساجد سراسر كشور از جمله مراكز ارتباط دهنده مردم با علماء بوده است.[13]
براساس فرهنگ اصیل اسلام، مردم مسلمان روزانه سه بار در مساجد حضور یافته و روزهای جمعه در نماز جمعه حاضر شده و با روحانیت مرتبط بودند. برگزاری هیأت مذهبی و مراسم عزاداری در ایام محرم و صفر و سایر مناسبتهای مذهبی و اعیاد نیز از جمله ابزارهای ارتباطی میان اقشار مردم و علماء بوده است، این ارتباط به خاطر عوامل متعدد بسیار ناگسستنی است كه در طول تاریخ شیعه در ایران به وضوح دیده می‌شود.

پی نوشت ها:

[1] . شهید مطهری پیرامون انقلاب اسلامی، ص29، و ر.ك: نجف لكزایی و میراحمدی، زمینه‌های انقلاب اسلامی، قم، ائمه 77، ص19 ، و ر.ك: حسین بشریه، انقلاب و بسیج سیاسی، چ دوم، دانشگاه تهران 74، ص 1، مفهوم انقلاب.
[2] . جمعی از نویسندگان (تدوین نهاد نمایندگی ولی‌فقیه) انقلاب اسلامی، چاپ هجدهم، قم، معارف،1381، ص178.
[3] . نامه پژوهش، فصلنامه تحقیقات فرهنگی شماره 10 و 11 پاییز و زمستان 1377، تأثیرات انقلاب اسلامی در گستره جهانی (دیدگاه نویسندگان خارجی) دكتر اصغر افتخاری، ص215 الی 255.
[4] . جمعی از نویسندگان،‌پیشین ص182-194، و شهید مطهری در پیرامون انقلاب اسلامی، چ هشتم، تهران صدرا، 71، ص124.
[5] . اقتباس جمعی از نویسندگان «پیشین» ص 19، و اقتباس از: لكزایی و میر‌احمدی «پیشین»، ص192-187 و اقتباس از شهید مطهری «پیشین» ص156.
[6] . اقتباس از: جمعی از نویسندگان پیشین ص 19 و ص 137 و شهید مطهری «پیشین» ص 158 و حسین فردوست، سقوط و ظهور سلطنت پهلوی، چ سوم، تهران اطلاعات، 70 ج اول، ص 283 و ص535 و ر.ك نامه پژوهش «پیشین» مقاله (بحران سیاسی غیر دینی و ظهور اسلامی سیاسی در ایران ترجمه معصومه خالقی ص 103 و همان ص 163 و ص187-188. نظام سیاسی انگلیس و انقلاب اسلامی، و دكتر ایرج ذوقی، نفت ایران، چاپ سوم، تهران، پاژنگ 75، ص 43 (امتیازات نفتی ایران) ص 1530 و ص1090.
[7] . جمعی از نویسندگان «پیشین»، ص 19
[8] . اقتباس از مصطفی ملكوتیان، سیری در نظریه‌های انقلاب، چاپ سوم، تهران، قوس، 1380، ص26 ص151، و شهید مطهری، «پیشین» ص 29 و ص50-51 و ص48. و ر.ك: كتاب نقد شماره 13 مقاله حداد عادل، زمستان 78، ص26(شخصیت امام خمینی رضوان الله علیه).
[9] . پرفسور حامد الگار، ایران و انقلاب اسلامی، ترجمه، ص 58 و ص79 (درباره نقش رهبری امام).
[10] . اقتباس از سیدجلال الدین مدنی، تاریخ سیاسی معاصر، چاپ سوم، قم، جامعه مدرسین، بی‌تا، ج2، فصل 32، ص317 و ص287 و شهید مطهری، «پیشین» ص 55 (بروز نارضایتی و خشم از وضع حاكم زمینه‌ساز انقلاب است.)
[11] . همان، ج2، ص 8، و جمعی از نویسندگان، «پیشین» ص 19.
[12] . ر.ك: مدنی «پیشین» ج 2، ص 444، ص366، ص336 و شهید مطهری «پیشین» ص 49-48.
[13] . نقش مساجد در پیروزی انقلاب اسلامی، مشهد، سپاه پاسداران 1360،